E Mänästiră Arbore

Sa astardilo kana o Luka Arbore, baro bojeri haj o nepoto le Śtefanosqo o Baro, vazdelas jekh domenio andar pesqi bari familia, sar ol khera vojevodalo de baro. Haj ande maj frimi desar jekh paś berśesqi, and-o berś 1502, vazdelas vi jekh khangeri, anda o Somnal Joan o Bolitori, sar jekh premonicia. And-o berś 1523, sosqe na mukhlǎs pesqo pakǎjipen, le Lukasqe Arbore ćhindǎs pes pesqo śero, paśa lesqe ćhavorre. O vazditori merel kadja sar o Somnal Joan o Bolitori, arakhitori pesqe khangerǎqo. Lenqe limorǎ si and-e khangeri .

Ke nići jekh aver mänästire andar e Moldova na arakhesa fresći sar kodola katar o Arbore. Kathe, e arta bizantino khuvel pes la artaça palembiandimasqi haj kodolaça gotiko okćidentalo. O fundalo si zeleno, na sar k-o Voronec, kaj maj but si o albastro. O zeleno d-avral si ande panʒ ućhalina haj 47 ranga, xamime avere rangǎnça. Laqi piktura si jekh astaripen but śukar le stilosqo moldovenisko, barǎrdo and-ol kkhangerǎ kerde pala kodoja, lino ćak vi p-o plaj Athos.

Berśenθar e khangeri sas ćorrdi. Aćhili biućharimasqe haj jekh śel berśa barile pe laθe uće kaśta, haj lenqe darrina na ʒanel pes sar spidine pen and-ol duvara, sosqe ol bolci sas but frimi pharade. E Khangeri aćhili opre, bićhalavindoj pes, haj ol sfincǎ andar ol ikoane de p-e bolta le naososqi vaj andar o altaro nići ke sas azbajle.

But śukar si vi laqo aśunipen. E paramisi phenel ke and-ol duvara si jezi kiśajaça, pala jekh metoda italienisko, kaj te del le sunetosqe uźipen haj baro ekoo.

And-o berś 1993 sas thovdini p-e lista UNESCO, haj andar o berś 2022 sas puterdi palem anda ol monahǎ haj ol manuśa kaj te aven te dikhen la.

 

Kana areslǎn kathe, atunći avela tut so te phenes maj dur haj ke sosθe te des gogi! Ande sarkon berś, and-o 29 augusto, kana inkerel pes o anav la khangerǎqo haj la komunaqo, sa ol arborenǎ, orikaj avenas, avem parpale khere.

 

---

O stilo la khangerǎqo khuvel but śukar o tiparo post-romaniko la arhitekturaça moldovenisko, anda o liipen varesave linienqo gotiko. 

O vazdipen sas kerdo andar barr bilaćhardo haj kärämida, e buki jekhuni kadalesqi si o ućipen la navaqe haj o thulipen le duvarenqo. Maj but, o ansamblo monahalo na-i les turli, vaś ke si andar ol khangerǎ maśkarune, vazdine katar ol bojerǎ moldovenǎ, haj o drepto te vazdel turli sas feri le xulajesqo. 

Andral, e khangeri si but śukar kerdi andar ol arkade si telune, bispiralaqe, ol pante haj o sistemo arćenqo moldovenisko. O pronaoso inklǒl avri, si maj baro desar ande aver khangerǎ epokaqe, si sar pätrato. Maśkar o pronaos haj o naoso vazdel pes jekh thulo duvar, puterdo andar jekh portalo xurǎvdo śukar bagetojença khuvde.

Ol fresće katar e Mänästirǎ Arbore sar kerde and-o stilo postbizantino, zorale influencença palembiandimasqe haj gotiko. E piktura avruni sas rimome kana e khangeri aćhili biućharimasqi, ama pala jekh uźaripen laćho, voj lǎs pesqe palem jekh baro kotor andar laqo śukaripen angluno.

And-o pronaoso dikhǒn sćeni andar o ʒivipen le Somnale Joanosqo o Bolitori, haj vi o Banketo le Irodosqo haj o Ćhinipen le Śeresqo le Somnale Joanosqo o Bolitori. Sa kathe maj daśtis te dikhes vi e ikoana la Ćhajorrǎqe Maria le Ćhavorreça Iisus, haj vi o portrero le Somnale Makrinaqo mudarindoj le benges. Maj but, and-o naoso si kerde ol Dukha le Xastrajitoresqe haj e sćena le Truśulǎrimasqi.

Kana ol salkïmǎ si and-ol lulugǎ, and-e komuna si o Festivalo folkloriko „Lulugi Salkïmosqi”, pala kodoja and-o 29 augusto inkerel pes o Anav la komunaqo, haj ande dujto ges Kräćunosqi kerel pes o Balo le Bukǎrnǎnqo, kaj ol manuśa xurǎven pen gavesqe gadença.

Paś-o objiektivo maj daśtis te dikhes maj but thana turistiko kaj avelas bezex te na dikhes len. Kadja ke, pala so dikhlǎn e Mänästirǎ Arbore, maj daśtis te aćhes vi ke aver khangerǎ kathar, sar si e Mänästirǎ Bogdana, e Mänästirǎ Humor vaj e kaśtuni khangeri katar e Botośoana, vaj te dikhes o Muzeo Etnografiaqo „o Samuil haj e Euʒenia Jonec”, o Ćentro Kale Ćeramikaqo andar e Marʒinǎ, e Bar Ʒivutrenqi haj o Grastenqo Than andar o Rädäuci.